Κριτική
Αρχαίο Θέατρο Οινιάδων
Αριστοφάνη
ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ
Σκηνοθεσία: Θύμιου Καρακατσάνη
Ανηφορίζοντας κι΄εφέτος (7.8.2011) στο λόφο της πόλης των αρχαίων Οινιάδων αισθάνεσαι την ίδια κάθε χρόνο μυσταγωγία και υποβλητική μεταρσίωση στην εποχή του αρχαίου κόσμου. Τι ανερμήνευτη είναι η ψυχή του ανθρώπου, όταν πλούσιος συναισθηματικός κόσμος σε πλημμυρίζει; Καθώς μάλιστα το πορφυρό ηλιοβασίλεμα αποσύρεται στη δύση του και αναλαμβάνει να σε συντροφεύει το φωτεινό αυγουστιάτικο μισοφέγγαρο στην παράσταση της Λυσιστράτης.
Η Λυσιστράτη παίχθηκε το 411 π.Χ. στα «Διονύσια τα επί Ληναίων» στις 12 του μήνα Γαμηλίωνα (Ιανουάριος-Φεβρουάριος). Το δε επόμενο μήνα Μάρτιο με πραξικόπημα οι ολιγαρχικοί των Τετρακοσίων κατάργησαν το δημοκρατικό πολίτευμα.
Το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, που γράφηκε η Λυσιστράτη, στα μέσα περίπου του 412 π.Χ. και παίχθηκε στις αρχές του 411 π.Χ. είναι χρήσιμο να περιγραφεί για να διαπιστωθούν οι πολιτικές σκέψεις του Αριστοφάνη.
Ο Αλκιβιάδης (452-404 π.Χ.) φίλος του Σωκράτη και εμπνευστής της ολέθριας για την Αθήνα εκστρατείας στη Σικελία (415-414 π.Χ.) ανακαλείται να δικαστεί για την υπόθεση των Ερμοκοπιδών. Και για να αποφύγει τη δίκη καταφεύγει στη Σπάρτη. Κερδίζει αμέσως την εμπιστοσύνη των Σπαρτιατών, δίνοντας τρεις καίριες συμβουλές σε βάρος της πατρίδας του: 1. Να στείλουν στρατό και στόλο στη Σικελία. Και εκείνοι έστειλαν στρατό και στόλο με τον στρατηγό Γύλιππο, όπου οι Αθηναίοι υπέστησαν συντριβή. Θεωρείται δε αυτή μία από τις μεγαλύτερες ήττες της παγκόσμιας ιστορίας, που σήμανε την αρχή του τέλους της αθηναϊκής ηγεμονίας. 2. Να καταλάβουν και να οχυρώσουν τη Δεκέλεια για να αποκλείσουν τον εφοδιασμό της Αθήνας από την Εύβοια. Ο βασιλιάς τότε Άγης πραγματοποίησε τη μόνιμη κατάληψη της Δεκέλειας, αποκλείοντας την Αθήνα από την Εύβοια. Και 3. Να συμμαχήσουν με τους αιώνιους εχθρούς της Ελλάδας, τους Πέρσες. Οι Σπαρτιάτες δε υπέγραψαν τρεις διαδοχικές επονείδιστες συμφωνίες με τους Πέρσες. Οι μεν Πέρσες να κατέχουν τις ελληνικές πόλεις της Ασίας και να εισπράττουν τους φόρους με αντάλλαγμα την παροχή χρημάτων για τη δημιουργία αξιόμαχου στόλου και να πολεμούν από κοινού εναντίον των Αθηναίων. Βέβαια οι Σπαρτιάτες ξέχασαν τις Θερμοπύλες του Λεωνίδα. Πράγματι με αυτές τις συμφωνίες αποστάτησαν οι συμμαχικές των Αθηναίων πόλεις και νησιά εκτός της Σάμου.
Ο Αλκιβιάδης, όμως, έγινε ύποπτος στους Σπαρτιάτες και γι’ αυτό προσέτρεξε στον σατράπη Πέρση Τισσαφέρνη, ο οποίος για να τον εμπιστευθεί του πρότεινε: 1. «Μη άγαν επείγεσθαι διαλύσαι τον πόλεμον» (να μη βιασθεί πολύ να τελειώσει τον πόλεμο). Ώστε 2. «Άμα μετά της εαυτού ασφαλείας αυτούς περί εαυτούς τους Έλληνας κατατρίψαι». (Συγχρόνως μαζί με τη δική του ασφάλεια θα άφηνε τους Έλληνες μεταξύ τους να φθαρούν). (Θουκυδίδης Η 46).
Ο Αλκιβιάδης προχώρησε ακόμη και στο επόμενο βήμα: 1. Συμβούλευσε τον Τισσαφέρνη πως οι Σπαρτιάτες είναι περισσότερο επικίνδυνοι για τους Πέρσες, ως ισχυροί κατά ξηράν και 2. Στράφηκε προς τους ολιγαρχικούς των νησιών και της Αθήνας για τη κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος για να μπορέσει να επανέλθει στην Αθήνα. Στη Λυσιστράτη αναφέρεται στον ολιγαρχικό Πείσανδρο πως είναι: «Ίνα γαρ Πείσανδρος έχοι κλέπτειν». Ο Αριστοφάνης φαίνεται πως δεν γνωρίζει το σκοπό της έλευσής του για την κατάλυση της δημοκρατίας και την άνοδο μετά από ένα μήνα των Τετρακοσίων Ολιγαρχικών..
Μέσα σ’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα γράφεται η Λυσιστράτη, που είναι η απαρχή του παγκόσμιου γυναικείου κινήματος και εκφράζεται με τη σεξουαλική αποχή των γυναικών, προκειμένου να επιτευχθεί ειρήνη μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Οι Αθηναίες πραγματοποιούν κατάληψη της Ακρόπολης. Και οι Σπαρτιάτισσες έρχονται στην Αθήνα, χωρίς την κατάληψη του ιερού της Σπάρτης, που το στρατοκρατικό και ολιγαρχικό καθεστώς της Σπάρτης απαγορεύει, με τη βεβαιότητα ότι, οι Σπαρτιάτες αποδέχονται την Ειρήνη. Ισχυρίζονται πως: «και τους μεν άνδρες μας εμείς θα πείσομε για παντοτινή δίκαια και άδολη ειρήνη. Όμως των Αθηναίων ο ασυμμάζευτος λαός, πως θα πεισθεί να μη κλωτσάει;» Και συνεχίζει: «Αλωνίζουν τα πλοία σας και το αργύριο άβυσσος».
Εδώ ο Αριστοφάνης αντιστρέφει την πραγματικότητα. Γιατί οι Τετρακόσιοι μόλις ανέλαβαν την εξουσία ζήτησαν ειρήνη από τον βασιλιά Άγη στη Δεκέλεια και έστειλαν πρέσβεις στη Σπάρτη, χωρίς ανταπόκριση. Ο δε πακτωλός των περσικών χρημάτων βρίσκονταν τότε στα χέρια των Σπαρτιατών.
Την δε αντίδραση των Αθηναίων για την κατάληψη της Ακρόπολης αναλαμβάνουν οι γέροντες. Ο ολιγαρχικός-αριστοκρατικός Αριστοφάνης υποδηλώνει εδώ τη γήρανση της Δημοκρατίας και την απαξιώνει με το χορό των γερόντων να υπερασπιστούν το λίκνο του αθηναϊκού πολιτισμού.
Ο Αλκιβιάδης μένει στο απυρόβλητο. του Αριστοφάνη, εφ΄ όσον την εποχή εκείνη συνεργάζεται στενά για την επιστροφή του στην Αθήνα με τους ολιγαρχικούς στη Σάμο και στις άλλες συμμαχικές πόλεις της Ιωνίας και τα νησιά του Αιγαίου. Μόνο αναφέρεται μεταγενέστερα στους Βατράχους (405 π.Χ.). Ο Αριστοφάνης, μετά από έξη περίπου χρόνια και μάλιστα με ερώτησή του, χωρίς να παίρνει θέση, όπως συνήθιζε κατά του αρχηγού των δημοκρατικών Κλέωνα με ανηλεείς εκφράσεις (Βαβυλώνιους, Ιππείς). Λέει λοιπόν: «Πρώτα περί Αλκιβιάδου τη γνώμη έχει ο καθένας; Γιατί η πόλη βρίσκεται σε μεγάλη αμηχανία» (Πρώτον με ούν περί Αλκιβιάδου τίν’ έχετον γνώμην εκάτερος; Η πόλις γαρ δυστοκεί).(Βάτραχοι 1422).
Στον Αλκιβιάδη αφαιρέθηκε το 409 π.Χ. η αρχιστρατηγία και το 405 π.Χ. στους Αιγός ποταμούς ο αθηναϊκός στόλος υπέστη ολοκληρωτική πανωλεθρία. Ο Αλκιβιάδης τότε καταφεύγει στον Πέρση σατράπη Φαρνάβαζο, ο οποίος τον θεωρεί δολοπλόκο και τον δολοφονεί το 404 π.Χ. Ο δε νικητής σπαρτιάτης στρατηγός Λύσανδρος έρχεται στην Αθήνα και εγκαθιδρύει την ολιγαρχία των Τριάκοντα Τυράννων, που σκότωσαν χίλιους πεντακόσιους δημοκράτες σε οκτώ μήνες.( Αριστοτέλους Αθηναίων Πολιτεία xxxv 4 ).Ο Αριστοφάνης, όμως, ουδέποτε αναφέρθηκε. Ένα οξυδερκέστατο μυαλό, πολιτικά ολιγαρχικός - αριστοκρατικός και φιλοσοφικά παραδοσιακός-συντηρητικός.
Ο θίασος ευτύχησε να έχει εξαιρετικούς πρωταγωνιστές του θεάτρου:
Θύμιο Καρακατσάνη (Λυσιστράτη), Βασίλη Τσιβιλίκα (Μυρρίνη), Γιώργο Κωνσταντίνου (Πρόβουλο), Γιώργο Παρτσαλάκη (Κινησία) και Βάσια Τριφύλλη (Κλεονίκη) για να απολαύσουν οι θεατές τις ατάκες του Αριστοφάνη. Αλλά η σκηνοθετική εκχυδαϊστική αμετροέπεια της παράστασης του εκλεκτού ηθοποιού Θύμιου Καρακατσάνη ξεπέρασε τον εκχυδαϊσμό του Αριστοφάνη. Γενικά μια παράσταση εντελώς πρόχειρη. Και δεν θα πάψομε ποτέ να βροντοφωνάζομε να σταματήσει η σημερινή σκηνοθεσία της αρχαίας τραγωδίας και κωμωδίας στη σύγχρονη εποχή, που υποτιμά τη νοημοσύνη του σύγχρονου Έλληνα. Ας τον αφήσομε να γνωρίσει την αρχαία εποχή του έργου για να αντλήσει τα διαχρονικά μηνύματά του, να εμπλουτίσει τις γνώσεις του και να απολαύσει την αισθητική του έργου. Δεν μπορεί π.χ. ο χορός των γερόντων να αποτελείται από νέους ηθοποιούς και με σύγχρονη ενδυμασία.
Γεράσιμος Π. Καζάνας
Αρχαίο Θέατρο Οινιάδων
Αριστοφάνη
ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ
Σκηνοθεσία: Θύμιου Καρακατσάνη
Ανηφορίζοντας κι΄εφέτος (7.8.2011) στο λόφο της πόλης των αρχαίων Οινιάδων αισθάνεσαι την ίδια κάθε χρόνο μυσταγωγία και υποβλητική μεταρσίωση στην εποχή του αρχαίου κόσμου. Τι ανερμήνευτη είναι η ψυχή του ανθρώπου, όταν πλούσιος συναισθηματικός κόσμος σε πλημμυρίζει; Καθώς μάλιστα το πορφυρό ηλιοβασίλεμα αποσύρεται στη δύση του και αναλαμβάνει να σε συντροφεύει το φωτεινό αυγουστιάτικο μισοφέγγαρο στην παράσταση της Λυσιστράτης.
Η Λυσιστράτη παίχθηκε το 411 π.Χ. στα «Διονύσια τα επί Ληναίων» στις 12 του μήνα Γαμηλίωνα (Ιανουάριος-Φεβρουάριος). Το δε επόμενο μήνα Μάρτιο με πραξικόπημα οι ολιγαρχικοί των Τετρακοσίων κατάργησαν το δημοκρατικό πολίτευμα.
Το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, που γράφηκε η Λυσιστράτη, στα μέσα περίπου του 412 π.Χ. και παίχθηκε στις αρχές του 411 π.Χ. είναι χρήσιμο να περιγραφεί για να διαπιστωθούν οι πολιτικές σκέψεις του Αριστοφάνη.
Ο Αλκιβιάδης (452-404 π.Χ.) φίλος του Σωκράτη και εμπνευστής της ολέθριας για την Αθήνα εκστρατείας στη Σικελία (415-414 π.Χ.) ανακαλείται να δικαστεί για την υπόθεση των Ερμοκοπιδών. Και για να αποφύγει τη δίκη καταφεύγει στη Σπάρτη. Κερδίζει αμέσως την εμπιστοσύνη των Σπαρτιατών, δίνοντας τρεις καίριες συμβουλές σε βάρος της πατρίδας του: 1. Να στείλουν στρατό και στόλο στη Σικελία. Και εκείνοι έστειλαν στρατό και στόλο με τον στρατηγό Γύλιππο, όπου οι Αθηναίοι υπέστησαν συντριβή. Θεωρείται δε αυτή μία από τις μεγαλύτερες ήττες της παγκόσμιας ιστορίας, που σήμανε την αρχή του τέλους της αθηναϊκής ηγεμονίας. 2. Να καταλάβουν και να οχυρώσουν τη Δεκέλεια για να αποκλείσουν τον εφοδιασμό της Αθήνας από την Εύβοια. Ο βασιλιάς τότε Άγης πραγματοποίησε τη μόνιμη κατάληψη της Δεκέλειας, αποκλείοντας την Αθήνα από την Εύβοια. Και 3. Να συμμαχήσουν με τους αιώνιους εχθρούς της Ελλάδας, τους Πέρσες. Οι Σπαρτιάτες δε υπέγραψαν τρεις διαδοχικές επονείδιστες συμφωνίες με τους Πέρσες. Οι μεν Πέρσες να κατέχουν τις ελληνικές πόλεις της Ασίας και να εισπράττουν τους φόρους με αντάλλαγμα την παροχή χρημάτων για τη δημιουργία αξιόμαχου στόλου και να πολεμούν από κοινού εναντίον των Αθηναίων. Βέβαια οι Σπαρτιάτες ξέχασαν τις Θερμοπύλες του Λεωνίδα. Πράγματι με αυτές τις συμφωνίες αποστάτησαν οι συμμαχικές των Αθηναίων πόλεις και νησιά εκτός της Σάμου.
Ο Αλκιβιάδης, όμως, έγινε ύποπτος στους Σπαρτιάτες και γι’ αυτό προσέτρεξε στον σατράπη Πέρση Τισσαφέρνη, ο οποίος για να τον εμπιστευθεί του πρότεινε: 1. «Μη άγαν επείγεσθαι διαλύσαι τον πόλεμον» (να μη βιασθεί πολύ να τελειώσει τον πόλεμο). Ώστε 2. «Άμα μετά της εαυτού ασφαλείας αυτούς περί εαυτούς τους Έλληνας κατατρίψαι». (Συγχρόνως μαζί με τη δική του ασφάλεια θα άφηνε τους Έλληνες μεταξύ τους να φθαρούν). (Θουκυδίδης Η 46).
Ο Αλκιβιάδης προχώρησε ακόμη και στο επόμενο βήμα: 1. Συμβούλευσε τον Τισσαφέρνη πως οι Σπαρτιάτες είναι περισσότερο επικίνδυνοι για τους Πέρσες, ως ισχυροί κατά ξηράν και 2. Στράφηκε προς τους ολιγαρχικούς των νησιών και της Αθήνας για τη κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος για να μπορέσει να επανέλθει στην Αθήνα. Στη Λυσιστράτη αναφέρεται στον ολιγαρχικό Πείσανδρο πως είναι: «Ίνα γαρ Πείσανδρος έχοι κλέπτειν». Ο Αριστοφάνης φαίνεται πως δεν γνωρίζει το σκοπό της έλευσής του για την κατάλυση της δημοκρατίας και την άνοδο μετά από ένα μήνα των Τετρακοσίων Ολιγαρχικών..
Μέσα σ’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα γράφεται η Λυσιστράτη, που είναι η απαρχή του παγκόσμιου γυναικείου κινήματος και εκφράζεται με τη σεξουαλική αποχή των γυναικών, προκειμένου να επιτευχθεί ειρήνη μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Οι Αθηναίες πραγματοποιούν κατάληψη της Ακρόπολης. Και οι Σπαρτιάτισσες έρχονται στην Αθήνα, χωρίς την κατάληψη του ιερού της Σπάρτης, που το στρατοκρατικό και ολιγαρχικό καθεστώς της Σπάρτης απαγορεύει, με τη βεβαιότητα ότι, οι Σπαρτιάτες αποδέχονται την Ειρήνη. Ισχυρίζονται πως: «και τους μεν άνδρες μας εμείς θα πείσομε για παντοτινή δίκαια και άδολη ειρήνη. Όμως των Αθηναίων ο ασυμμάζευτος λαός, πως θα πεισθεί να μη κλωτσάει;» Και συνεχίζει: «Αλωνίζουν τα πλοία σας και το αργύριο άβυσσος».
Εδώ ο Αριστοφάνης αντιστρέφει την πραγματικότητα. Γιατί οι Τετρακόσιοι μόλις ανέλαβαν την εξουσία ζήτησαν ειρήνη από τον βασιλιά Άγη στη Δεκέλεια και έστειλαν πρέσβεις στη Σπάρτη, χωρίς ανταπόκριση. Ο δε πακτωλός των περσικών χρημάτων βρίσκονταν τότε στα χέρια των Σπαρτιατών.
Την δε αντίδραση των Αθηναίων για την κατάληψη της Ακρόπολης αναλαμβάνουν οι γέροντες. Ο ολιγαρχικός-αριστοκρατικός Αριστοφάνης υποδηλώνει εδώ τη γήρανση της Δημοκρατίας και την απαξιώνει με το χορό των γερόντων να υπερασπιστούν το λίκνο του αθηναϊκού πολιτισμού.
Ο Αλκιβιάδης μένει στο απυρόβλητο. του Αριστοφάνη, εφ΄ όσον την εποχή εκείνη συνεργάζεται στενά για την επιστροφή του στην Αθήνα με τους ολιγαρχικούς στη Σάμο και στις άλλες συμμαχικές πόλεις της Ιωνίας και τα νησιά του Αιγαίου. Μόνο αναφέρεται μεταγενέστερα στους Βατράχους (405 π.Χ.). Ο Αριστοφάνης, μετά από έξη περίπου χρόνια και μάλιστα με ερώτησή του, χωρίς να παίρνει θέση, όπως συνήθιζε κατά του αρχηγού των δημοκρατικών Κλέωνα με ανηλεείς εκφράσεις (Βαβυλώνιους, Ιππείς). Λέει λοιπόν: «Πρώτα περί Αλκιβιάδου τη γνώμη έχει ο καθένας; Γιατί η πόλη βρίσκεται σε μεγάλη αμηχανία» (Πρώτον με ούν περί Αλκιβιάδου τίν’ έχετον γνώμην εκάτερος; Η πόλις γαρ δυστοκεί).(Βάτραχοι 1422).
Στον Αλκιβιάδη αφαιρέθηκε το 409 π.Χ. η αρχιστρατηγία και το 405 π.Χ. στους Αιγός ποταμούς ο αθηναϊκός στόλος υπέστη ολοκληρωτική πανωλεθρία. Ο Αλκιβιάδης τότε καταφεύγει στον Πέρση σατράπη Φαρνάβαζο, ο οποίος τον θεωρεί δολοπλόκο και τον δολοφονεί το 404 π.Χ. Ο δε νικητής σπαρτιάτης στρατηγός Λύσανδρος έρχεται στην Αθήνα και εγκαθιδρύει την ολιγαρχία των Τριάκοντα Τυράννων, που σκότωσαν χίλιους πεντακόσιους δημοκράτες σε οκτώ μήνες.( Αριστοτέλους Αθηναίων Πολιτεία xxxv 4 ).Ο Αριστοφάνης, όμως, ουδέποτε αναφέρθηκε. Ένα οξυδερκέστατο μυαλό, πολιτικά ολιγαρχικός - αριστοκρατικός και φιλοσοφικά παραδοσιακός-συντηρητικός.
Ο θίασος ευτύχησε να έχει εξαιρετικούς πρωταγωνιστές του θεάτρου:
Θύμιο Καρακατσάνη (Λυσιστράτη), Βασίλη Τσιβιλίκα (Μυρρίνη), Γιώργο Κωνσταντίνου (Πρόβουλο), Γιώργο Παρτσαλάκη (Κινησία) και Βάσια Τριφύλλη (Κλεονίκη) για να απολαύσουν οι θεατές τις ατάκες του Αριστοφάνη. Αλλά η σκηνοθετική εκχυδαϊστική αμετροέπεια της παράστασης του εκλεκτού ηθοποιού Θύμιου Καρακατσάνη ξεπέρασε τον εκχυδαϊσμό του Αριστοφάνη. Γενικά μια παράσταση εντελώς πρόχειρη. Και δεν θα πάψομε ποτέ να βροντοφωνάζομε να σταματήσει η σημερινή σκηνοθεσία της αρχαίας τραγωδίας και κωμωδίας στη σύγχρονη εποχή, που υποτιμά τη νοημοσύνη του σύγχρονου Έλληνα. Ας τον αφήσομε να γνωρίσει την αρχαία εποχή του έργου για να αντλήσει τα διαχρονικά μηνύματά του, να εμπλουτίσει τις γνώσεις του και να απολαύσει την αισθητική του έργου. Δεν μπορεί π.χ. ο χορός των γερόντων να αποτελείται από νέους ηθοποιούς και με σύγχρονη ενδυμασία.
Γεράσιμος Π. Καζάνας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου