Άνοιξη του 1962. Ο Ανδρέας Παπανδρέου επισκέπτεται την Κορώνη της Μεσσηνίας και μένει στο πατρικό σπίτι του φίλου του Δημήτρη Κουλουριάνου. Είκοσι χρόνια αργότερα (1982) αναθέτει ως Πρωθυπουργός στον παλιό του φίλο (έγκριτο πια οικονομολόγο και στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας) το υπουργείο Οικονομικών. Η θητεία του Κουλουριάνου ήταν σύντομη (13 μήνες), γεμάτη από «όχι» σε παροχές που θεωρούσε ότι οδηγούσαν σε νέο δανεισμό. Την περασμένη Τετάρτη «Το Βήμα» τον συνάντησε στο κτήμα του στην Κορώνη. Αγρότης πλέον και οινοπαραγωγός στα 81 του χρόνια, αποκάλυψε άγνωστες λεπτομέρειες για τη γέννηση της «χιονοστιβάδας του χρέους» και μίλησε για το «καθαρτήριο» που θα οδηγήσει στην επόμενη ημέρα.
Αλλιώς φανταζόταν τη δεκαετία του 1980 ο Δημήτρης Κουλουριάνος. «Μετά την πτώση της χούντας, το 1974, υπήρχε διάχυτη ευφορία, νομίζαμε ότι όλα τα προβλήματα θα λυθούν αυτομάτως. Η προσέγγισή μου ήταν ότι το ξεχαρβάλωμα της ελληνικής οικονομίας απαιτούσε μια περίοδο νοικοκυρέματος. Χρειαζόμασταν δύο τετραετίες για να αλλάξουμε τις δομές με μεταρρυθμίσεις και διαρθρωτικές αλλαγές». Γρήγορα αντιλήφθηκε ότι το πράγμα πήγαινε αλλού. «Βρε παιδιά, δεν γίνεται "στις 18 Σοσιαλισμό", δεν περνάς τόσο εύκολα από ένα σύστημα δυτικό, καπιταλιστικό, σε κάτι άλλο» έλεγε στον στενό κύκλο των συνεργατών του Ανδρέα Παπανδρέου όταν επέμεναν στο σύνθημα «στις 18 Σοσιαλισμό» τις παραμονές του εκλογικού θριάμβου του Π ΑΣΟΚ (18 Οκτωβρίου του 1981).
Μετά τη νίκη ο Παπανδρέου ζήτησε από τον Κουλουριάνο να εγκαταλείψει την Παγκόσμια Τράπεζα και να αναλάβει διοικητής της ΕΤΒΑ. Επιπλέον, του έδωσε θέση στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής (ΚΥΣΟΠ). Τον επόμενο χρόνο, στις 4 Ιουλίου του 1982, ο Πρωθυπουργός τού έκανε το τραπέζι στο Καστρί. Του ανακοίνωσε ότι την επόμενη ημέρα θα γίνει ανασχηματισμός και ότι αναλαμβάνει υπουργός Οικονομικών...
«Όταν ήμουν υπουργός Οικονομικών, είδα ότι το χρέος άρχισε να παίρνει διαστάσεις πολλαπλασιαστικές» θυμάται ο Κουλουριάνος. Το 1981 το δημόσιο χρέος έφθανε το 30% του ΑΕΠ - το 1989 ανήλθε σε 72% και σήμερα πλησιάζει το 170%. Το «προπατορικό αμάρτημα» της υπερχρέωσης συνέβη τη δεκαετία του 1980. Το αίτημα της αποκατάστασης όσων ζούσαν αποκλεισμένοι και κυνηγημένοι από το κράτος της Δεξιάς, επί δεκαετίες ολόκληρες, ήταν δίκαιο και κυρίαρχο. Οδήγησε όμως σε νοοτροπίες και πρακτικές που σήμερα θεωρούνται από πολλούς η αρχή των δεινών που υφίσταται τώρα η Ελλάδα. «Ανησυχούσα με ποιον έφαγε το βράδυ ο Ανδρέας για να δω την άλλη μέρα τι "επιταγή" θα μου έρθει» λέει χαριτολογώντας. Με τη λέξη «επιταγή» εννοεί τη βροχή των αιτημάτων για παροχές. Παράγοντες του κόμματος και της κυβέρνησης αποσπούσαν τη συγκατάθεση του Πρωθυπουργού και έμπαιναν με θράσος στο γραφείο του.
«Και μου έλεγαν» θυμάται: «"Εσύ τι το παίζεις; Πρωθυπουργός; Αφού συμφωνεί ο Πρωθυπουργός...". Κι εγώ απαντούσα: "Ο Πρωθυπουργός μπορεί να συμφωνεί αλλά σας είπε να πάτε στον Δημήτρη. Και ο Δημήτρης είναι Καραγεώργη Σερβίας 10".
Εκεί ήταν αυτός που έπρεπε να πληρώσει, το υπουργείο Οικονομικών».
Η απάντηση του Κουλουριάνου στη βροχή των αιτημάτων ήταν τις περισσότερες φορές αρνητική. «Χαρακτηρίζουν πλέον ως συντηρητικός της παλιάς σχολής που ήθελε διόρθωση του συστήματος και όχι ανατροπή!»...
«Ο Ανδρέας δεν έλεγε ποτέ "όχι"» συνεχίζει ο Κουλουριάνος. «Όταν του μίλαγες στενά για οικονομικά, αρρώσταινε. Με ρωτάνε ? μερικές φορές: "Μα δεν ήξερε ο Ανδρέας οικονομικά;". Παρά ήξερε οικονομικά και γι' αυτό ακριβώς δεν ήθελε να συζητάει οικονομικά. Γιατί ήξερε ότι εκεί ισχύει η λογική της οικονομικής ανάλυσης».
Ο υπουργός που πήγαινε στο γραφείο του με το λεωφορείο και έλεγε «όχι» στις παροχές (κάνοντας έξω φρενών τους συναδέλφους του) δεν άντεξε για πολύ σε αυτή τη θέση. Έμεινε όμως αρκετά για να σχηματίσει εικόνα. « Δημιουργήθηκε μια νοοτροπία, ένας τρόπος σκέψης που είχε αποσυνδέσει την αμοιβή από την προσπάθεια. Η αμοιβή είχε γίνει ένα είδος ανθρώπινου δικαιώματος» λέει σήμερα. «Ακόμη και σε υπηρεσίες όπως η ΕΡΤ, για παράδειγμα, όπου υπήρχε πλεονάζον προσωπικό, ερχόταν ο υπεύθυνος και μου ζητούσε να προσλάβω 1.200. Του έλεγα ότι δεν γίνεται. Μου απαντούσε "τώρα θα βάλουμε δικούς μας", ανεξαρτήτως αν χρειάζονταν ή όχι». Τα λεφτά όμως δεν υπήρχαν για αθρόες προσλήψεις και η μόνη λύση ήταν ο δανεισμός. «Εκεί τους είπα ότι αυτό παίρνει πλέον τη μορφή της χιονόμπαλας, κάθε βόλτα και μεγαλώνει»...
Ο Κουλουριάνος παραιτήθηκε στις 10 Αυγούστου του 1983.
Προτού γίνει υπουργός ο Κουλουριάνος μετρούσε ήδη 13 χρόνια στην Παγκόσμια Τράπεζα και είχε συμμετάσχει σε αποστολές σε 20 χώρες. «Γι' αυτό καταλαβαίνω και πώς λειτουργεί σήμερα η τρόικα» μας λέει, «την έχω κάνει αυτή τη δουλειά». Τον ρωτάμε αν θα αντέξει η Ελλάδα μια έξοδο από το ευρώ. «Η έξοδος από το ευρώ θα είναι αυτοκτονία» απαντάει κοφτά . «Η Ελλάδα βρίσκεται σε τέλμα.
Το ένα πόδι είναι χρέος - έλλειμμα, το άλλο πόδι είναι ύφεση-ανεργία. Όταν σηκώνεις το ένα πόδι να ανασάνεις, βουλιάζει το άλλο. Και το αντίστροφο. Μέχρι να βρεθεί μια σχετικά στερεή βάση να ανεβείς λίγο πιο πάνω.
Βλέπω ότι αυτή τη δεκαετία η χώρα μας θα μείνει σε αυτό το τέλμα. Είναι μια μεταβατική περίοδος, βρισκόμαστε στο Καθαρτήριο. Όπως έγραψε ο Δάντης, πρέπει να περάσεις από το Καθαρτήριο για να δεις τον Παράδεισο. Έχουμε σταματήσει ως κοινωνία, ως οικονομία, να παράγουμε. Φτάσαμε να πωλούνται σκόρδα Κίνας στην Κορώνη. Δεν μπορούμε να στηριχθούμε μόνο στις υπηρεσίες και στις ελπίδες ότι θα έρθουν ξένες επενδύσεις. Η νοοτροπία δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη, δεν αλλάζει με νόμους και με ρητορεία. Η παλιά εποχή τέλειωσε»
Ο Δημήτρης Κουλουριάνος ανήκει σε ένα, άτυπο, «κουαρτέτο» οικονομολόγων που έκανε αισθητή την παρουσία του στα ελληνικά πράγματα στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Οι άλλοι ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Αδαμάντιος Πεπελάσης και ο Απόστολος Λάζαρης. Ογδοντάρης σήμερα, πάντα θυμόσοφος και ακμαίος, έχει αποσυρθεί στην Κορώνη και καλλιεργεί τα κτήματά του, σαν κανονικός αγρότης. Μιλάει σπάνια για τον δημόσιο βίο. Αλλά την περασμένη Κυριακή έδωσε συνέντευξη στο «Βήμα». Για όσους θέλουν να διαβάζουν πίσω από τις γραμμές φώτισε με καθαρό τρόπο τις πηγές της δημοσιονομικής κακοδαιμονίας, αναφερόμενος στη δεκαετία του 1980. Και με σοφία έβαλε σε μια μόνο φράση το πραγματικό πρόβλημα της χώρας σήμερα:
- «Φτάσαμε να πωλούνται σκόρδα Κίνας στην Κορώνη».
Ενας βετεράνος της οικονομικής επιστήμης, με σταδιοδρομία στην Παγκόσμια Τράπεζα και τον ΟΟΣΑ, αλλά και στην πολιτική, λέει τα πράγματα τόσο απλά όσο πράγματι είναι. Δεν αναλώνεται σε αμπελοφιλοσοφίες σαν πολλούς νεότερούς του - στην οικονομία και στην πολιτική. Αγγίζει με απλό τρόπο την ουσία των πραγμάτων. Η οποία δεν είναι τα σπρεντ, το κούρεμα και οι αεριτζίδικοι υπολογισμοί των οικονομολογούντων της μόδας. Είναι το σκόρδο που ξεκινάει από ένα δηλητηριασμένο από τα φυτοφάρμακα χωράφι της Ανατολικής Ασίας και φτάνει ώς την Κορώνη. Η διαδρομή του αποκαλύπτει την αναπτυξιακή ακινησία της χώρας. Και την αντι-αναπτυξιακή κουλτούρα των κατοίκων της.
Το παράδειγμα του Κουλουριάνου λέει για τη χρεοκοπία της ελληνικής οικονομίας περισσότερα και από πυκνογραμμένη έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η ελληνική γεωργία μπορεί να εξασφαλίσει το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της χώρας - σε μια μεγάλη κατηγορία προϊόντων. Να αλλάξει το εμπορικό ισοζύγιο με ενίσχυση της εξαγωγικής δραστηριότητας. Αλλά συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: εισάγονται όσα μπορεί να παραγάγει η ελληνική γη.
Η τρόικα ενδιαφέρεται για τη δημοσιονομική εξυγίανση κόβοντας μισθούς, αλλά δεν διέθεσε ούτε ώρα για την αναβάθμιση της παραγωγικής διαδικασίας σε τομείς με ισχυρά πλεονεκτήματα. Η κυβέρνηση υποτιμά το ότι η ελληνική γεωργική παραγωγή μπορεί να εξελιχθεί σε αναπτυξιακό βραχίονα ίσης αξίας με τον τουρισμό. Αλλά κοντά στον νου κι η γνώση. Τα σκόρδα του παλιού οικονομολόγου παραπέμπουν στην ατάκα του γερμανού αρχιτέκτονα Βάλτερ Γκρόπιους: «Το μυαλό είναι σαν την ομπρέλα: λειτουργεί καλύτερα όταν είναι ανοικτό».
